Da li se BiH, odnosno prilike u njoj, mogu uopšte sagledati na pravi način, a da se negdje ne pogriješi u ocjeni, odnosno da nas sami događaji u njoj ne demantuju i učine naše zaključke i analize pogrešnim?
Zašto je BIH, i procesi u njoj, tako nepredvidivi i teži za analizu?
Postoji više uzroka tome. Napomenimo samo neke.
Prvi, i koji se najčešće i pominje jeste – da je Bosna epicentar; mjesto gdje se sudaraju tri kulture i tri vjere – zapadna (katolička), istočna (pravoslavna) i orijentalna (islamska). I Bosna je tako podijeljena, bolje reći izmiješana po tim etničkim principima. I svako narušavanje te neke ravnoteže vodi zaoštrenim etničkim konfliktima. Treba napomenuti da je narušavanje te uspostavljene ravnoteže, bolje reci suživota, uvijek dolazilo spolja. Spoljni faktor bio je odlučujući, koji je produbljivanjem ovih razlika pokušavao ostvariti svoje interese. Tako je bilo i devedesetih godina kad su velikosrpski nacionalisti, a potom i velikohrvatski, željeli da podijele BiH. Cijena tog rata je dobro poznata svima i trebaće dosta vremena da se prevaziđu podijele nastale njime.
Drugi uzrok jeste – što je BiH stalno bila i snažni izvor tog opšteg – nadnacionalnog. BiH je još za vrijeme Drugog svjetskog rata, kroz partizanski pokret i kasnije tokom perioda tzv. socijalizma, stvorila to opštejugoslovenstvo koje je nadilazio te etničke i vjerske podijele. I ta sinteza je ostavila dubokog traga i dan danas u svijesti masa, više kao nostalgija nego snaga, ali ona i dalje postojii.
Treći uzrok jeste – što je BiH svojim istorijskim kašnjenjem ostala društvo sa dubokim patrijarhalnim odnosima, ne uspijevši da izgradi građansko društvo i što se u njoj nisu jasno izdvojile klase – buržoazija niti proletarijat. Buržoazija nije imala uslova da se stvori kao zasebna klasa, a ni radništvu nije dozvoljeno da postane proletarijat u pravom smislu tog pojma. To radništvo je dobrim dijelom zadržalo i seljački karakter – jednom nogom na selu, jednom nogom u gradu (fabrici). Procesi nakon završetka posljednjeg rata naznačili su jasnu polarizaciju na dalje osiromašenje i marginalizovanje radničke klase, veću nezaposlenost i siromašenje najširih slojevai početak izdvajanja nove klase. Ta klasa se izdvojila iz partijskih elita koje su profitirale na ratu. To nije buržoazija u klasičnom smislu, već jedna mješavina partijskog nepotizma i primitivnog mafijaštva, bolje reći kriminala.
Danas je u BiH samo polovina radno aktivnog stanovništva na tržištu rada kao radna snaga, a zaposleno je svega 20 posto. Što znači da tri četvrtine radno aktivnog stanovništva ne radi. Skoro polovina stanovništva se nalazi na rubu siromašva, a jedna petina živi ispod granice siromaštva.
Četvrti uzrok jeste – što imperijalisti zbog svojih interesa nisu spremni na novu radikalizaciju prilika u BiH, odnosno što je problem BiH trenutno „zamrznut“ i „gurnut pod tepih“, računajući da će faktor vremena stvoriti i odgovarajući državni oblik pogodan za integraciju BiH u imperijalne tokove. Tako da su imperijalisti trenutno i zadovoljni održivim protektoratom nad BiH.
Peti uzrok jeste – što je faktički protektorat i kolonijalni status, a posebno američko vojno prisustvo, pojačalo nevjericu u masama u sopstvenu snagu, ali i pokrenuo osjećanja protiv podaničkog ropstva imperijalistima.
O socijalnom buntu u BiH je već rečeno. To je bio bunt kao reakcija na elementarne uslove u kojima su se našle mase i čiji se položaj ubrzano pogoršava. BiH je među prvima u regionu po nezaposlenosti, najnižim zaradama, stepenu korupcije… Primitivizam i bahatost predstavnika vlasti, tajkuna i kriminalaca samo su pojačali revolt masa.
Protesti su pokazali zadivljujuću snagu masa, ali i stihijnost i nesposobnost da izdignu svoj bunt na viši nivo. To je u ovom trenutku njihove borbe rezultiralo plenumima. Istovremeno, plenumi su još jednom pokazali svu svoju ograničenost, odnosno da bez organizovane revolucionarne sile, plenumi i ne mogu prerasti u neke paralelne organe narodne vlasti. I nužan je njihov kolaps.
Pred malobrojnim revolucionarnim grupama u BiH stoji istorijski zadatak – kako postojeću situaciju iskoristiti za stvaranje revolucionarne organizacije i time udarati temelj revolucionarnom pokretu. A jasno je šta revolucionarni pokret donosi. Oslobađanje naroda kapitalističkih okova!
Pred svim revolucionarnim snagama Evrope se istovremeno postavlja jedan zadatak – kako pomoći da se postojeća situacija u BiH pretvori u revolucionarnu situaciju. To je zadatak revolucionarnih partija Evrope. Događaji u Grčkoj su pouka za sve. Reformizam i kapitulantski odnos tzv. revolucionarnog pokreta je jasan signal za sve. Razlika između BIH i Grčke, u vezi pokreta i pobune masa, je ono što je suštinsko za razumijevanje budućih kretanja u pokretima masa na Balkanu i šire u Evropi. U Grčkoj su mase imale formirane organizacije koje su ih predvodile, dok u BiH ne postoje te organizacije. U Grčkoj su se mase pobunile jer su osiromašile. U BiH su se mase pobunile jer više ne mogu trpjeti to siromaštvo i poniženje. I tu je suštinskarazlika. U BiH nemamo ni revolucionarnih organizacija ni pokreta, ali imao sve uslove koji mogu dovesti do započinjanja jednog procesa koji može imati nesagledivi značaj za cio revolucionarni pokret u Evropi. U BiH se stvaraju uslovi da se počne graditi antimperijalistički pokret na Balkanu. Čini se da toga nije dovoljno svjestan ml pokret Evrope, koji je već u istorijskom kašnjenju za procesima masa, ne samo na primjeru Bosne, nego i šire.
Možda odgovori iz prošlosti mogu biti dio odgovora za razumijevanje BiH.
Na pitanje zašto je sve počelo u Rusiji, pisac Ilja Erenburg je odgovorio: „Možda zato što smo imali najviše srca, a najmanje hljeba”.
