I
Nacionalno pitanje predstavlja jedno od glavnih pitanja za svaki revolucionarni pokret.
Sama priroda kapitalističke eksploatacije u periodu imperijalizma pokazuje da se u taboru
eksploatisanih nalaze čitavi narodi, čija je borba za nacionalno oslobođenje i
samoopredeljenje glavni saveznik u borbi između radničke klase i buržoazije.
Buržoazija nacije koja eksploatiše druge ujedno eksploatiše i sopstveni proleterijat. Stoga,
niti može proleterska revolucija biti uspješna bez nacionalnooslobodilačke borbe u
kolonijama, niti nacionalnooslobodilačka borba može biti uspješna bez pobjede proleterijata.
Zbog toga, svako trovanje radnika nacionalizmom predstavlja napad na političke i klasne
interese radničke klase čija politička borba vodi na sasvim drugoj bazi – bazi
internacionalizma. Glavni princip interernacionalizma jeste da ni jedna nacija ne može biti
slobodna dokle god tlači druge nacije. Ovo nije samo geslo, već zaključak koji proizilazi iz
samih ekonomskih i klasnih odnosa.
Svijet je i dalje podjeljen na dva tabora – tabor nekolicine najmoćnijih „civilizovanih naroda“
nasuprot kojih stoji mnoštvo potlačenih naroda. Danas je faza „mirnog“ zauzimanja kolonija
sa pozicija sila i pljačke završena. Na redu je faza ponovnog oružanog sukoba između samih
imperijalista u kojem će nacionalno pitanje igrati važnu ulogu.
II
Prodor kapitalističkih odnosa na Balkan doveo je i do formiranja nacija za zakašnjenjem u
odnosu na ostatak Evrope. Polufeudalna struktura Otomanskog i Austrougarskog carstva je
dočekala početak prvog imperijalističkog rata sa tek nekoliko formiranih nacija i nizom
nacija u povoju.
Period monarhije Jugoslavije obeležen je dominacijom velikosrpske buržoazije, borbom
hrvatske i slovenačke buržoazije protiv te dominacije i njihova saradnja i zajedničko gaženje
prava svih ostalih naroda. Prava makedonskog, crnogorskog, albanskog i bošnjačkog i drugih
naroda nisu bila priznavana.
Opšte siromaštvo najšire i najmnogobrojnije klase – seljaštva, nepismenost, nerazvijena
industrijska proizvodnja, brutalno gušenje svakog radničko otpora, stavljalao je u tim
okolnostima težak izazov za Komunističku Partiju Jugoslavije u pravilnom određenju spram
nacionalnog i klasnog pitanja i uopšte postojanja takve Jugoslavije.
Na bazi prava na samoopredeljenje, na bazi internacionalizma proleterijata i ostvarivanja
novog sistema federativne Jugoslavije, poraženi su fašistički okupatori, uništeni
nacionalistički kolaboranti, ukinuta monarhija i započeta je likvidacija kapitalizma. Narodi
Slovenije, Hrvatske, Makedonije, Crne Gore su došli do svojih nacionalnih ciljeva, Srbija do
stvaranja posebne republike, Bosna i Hecegovina do stvaranja jedinstvene republike i
mogućnosti za dalji razvoj bošnjačke nacionalne svijesti. Ostali malobrojni narodi do
nacionalne ravnopravnosti. Jedino je albansko pitanje ostalo otvoreno, zbog odlaganja
sprovođenja prava albanskom narodu na Kosovu na samoopredeljenje.
Partija rada smatra da se razmatranje nacionalnog pitanja treba posmatrati kroz
međuuslovljenost tri osnovna elementa, a to su:
1) Stanje u imperijalističkom svijetu i njegov uticaj na odnose u samoj Jugoslaviji i Balkanu
2) Odnosi klasnih snaga
3) Istorijski razvoj samih nacija, stepen nacionalne svijesti i prusutnost nacionalističke
ideologije.
Zbog toga nije dovoljno posmatrati prisutnost nacionalističke svijesti kao izraz istorijske
zaostalosti, proizvoda klasnih odnosa u Jugoslaviji, već i kao posljedicu uticaja imperijalizma
koji je bilo u opštejugoslovenskom nacionalizmu, bilo u nacionalizmu po republikama
pronašao svog pouzdanog savjeznika. Ono što je suštinsko i opredeljujuće u odnosu na
nancionalizam tokom postojanja Druge Jugoslavije je bio odnos snaga između socijalističkog
i imperijalističkog tabora.
Svrstavanjem Jugoslavije ubrzo nakon Drugog svjetkog rata uz tabor imperijalista,
odstupanjem od internacionalizma i prelazak Komunističke partije na pozicije
revizionizma, udareni su temelji budućem bujanju nacionalizma, restauraciji kapitalizma,
medjunacionalnim sukobima i raspadu same države.
Period revizionizma u Jugoslaviji kroz razvoj tržišnih odnosa, stvorio je uslove da se
partijska birokratije izdigne iznad radničke klase i postavi kao sila za sebe. Radničkoj klasi,
koja je napuštala svoju seljačku poziciju, postajući industrijskim radništvom, nametnutnuta je
malograđanska a potom i nacionalistička svijest. Ovo je bio rezultat sve zaoštrenije
ekonomske krize u Jugoslaviji koja je poprimala na kraju sistemski karakter. Partijska
birokratija po jugoslovenskim republikama, nesposobna da rješava ekonomsku i političku
krizu, izlaz je pokušala naći u otvorenom nacionalizmu i počela je međusobnu borbu za moć
na prostoru Jugoslavije.
Eksplozija republičkog nacionalizma je u tom trenutku zahvatila manje ili više sve
jugoslovenske narode.
U toj borbi najveću silu su posjedovale snage velikosrpskog nacionalizma, a potom i
velikohrvatskog.
Partija rada je zauzela krajnje principijelnu poziciju u pristupu nacionalnom pitanju. Iako je
njena klasna i internacionalistička pozicija bila suprotna u odnosu na jugoslovenske
revizioniste, ona se u tom istorijskom trenutku zalagala za očuvanje takve Jugoslavije,
priznavanje njenih republika kao samostalnih država u avnojevskim granicama, kako bi se
izbjegao rat i međunacionalni sukobi.
Tokom trajanja rata Partija rada se zalagala za uspostavljanje mira, priznajuci prava
slovenačkog naroda na samostalnost, hrvatskog na samoodbranu, a posebno prava naroda BiH
da odbrani jedinstvenu državu od nasrtaja velikosrpskih i velikohrvatskih snaga s ciljem
njenog komadanja i da bošnjački narod krene u stasavanje moderne nacije. PR se
angažovala u odbrani crnogorske nacije i njene samobitnosti, kao i prava albanskog naroda na
Kosovu da se izbori za samostalnost i pravo na samoopredeljenje. Podržala je makedonski
narod da se odupre negiranju postojanja posebnosti makedonske nacije. Takođe su podržana
prava pojedinih regija na pravo da izražavaju svoju posebnost poput Vojvodine, Sandžaka,
Istre i Dalamacije, Slavonije i ostalih.
Međunacionalni sukobi su zaustavljeni intervencijom imperijalista i dolaskom njihovih trupa
na prostor bivše Jugoslavije.
Ratovi koji su sa prekidima trajali skoro cijelu deceniju su ubrzali raspad države, izazvali
strahovita razaranja, velike žrtve i masovne zločine, doveli do egzodusa na stotine hiljada
njenih stanovnika širom svijeta, i opšte siromašenje najširih slojeva stanovništva. Oni su
ostavili duboke tragove u svijesti naroda bivše Jugoslavije i za duži period opteretili
međunacionalne odnose.
III
Od raspada Jugoslavije i ratova su prošle tri decenije. Polazeći od osnovnog stava, da je kriza
u globalnom kapitalističkom sistemu temeljna i da njeno razrešenje nije moguće na bazi
kapitalističkih odnosa, Partija rada zauzima stav povodom uloge nacionalističkih
kompradorskih buržoazija na Balkanu.
Osnovno je da su kompradorske buržoazije država nastale od bivše Jugoslavije nesposobne
da same započnu i vode rat. One se nalaze u potpuno podređenom položaju i bilo kakvo
naoružavanje, militarizacija i ekspanzija ne može biti akt nezavistan od sveobuhvatnog
slijeda događaja u okviru međuimperijalističkog rata.
Drugo, samim tim što su sve te države u kolonijalnom položaju, položaju karika u
imperijalističkom lancu – ni sam rat ne može biti ograničen na jednu od njih. Veliki stepen
međusobne povezanosti, etnička isprepletanost i nezaokruženo nacionalno pitanje predstavlja
niz međusobno povezanih kontradikcija.
Politička kriza i nestabilnost u bilo kojoj toj državi, ne bi mogla ostati uokvirena u uskim
nacionalnim granicama. Naprotiv, baš zbog zajedničkog ekonomskog, kulturnog, i povezanog
političkog života – bilo kakva sistemska politička kriza bi se prenela na šire područje. A
upravo danas imamo sazrijevanje te krize u skoro svim tim državama.
Nije dovoljno da mase ne žele po starom, potrebno je i da vladajuće klase ne mogu nastaviti
da vladaju po starom. Upravo u tom trouglu imperijalističkog rata, pregrupisavanja klasnih
snaga i suštinski nacionalnog porobljivanja na Balkanu sazrijevaju uslovi za stasavanje
radničke klase kao nosioca dalje nacionalne i klasne emancipacije.
Militantni nacionalizam slomljen je i stavljen pod kontrolu imperijalista. Međutim,
nacionalizam je na ideološkom i propagandnom nivou i dalje moćan instrument
kompradorske buržoazije u svrsi očuvanja sopstvene vlasti, odnosno interesa stranog kapitala.
Položaj ove buržoazije danas u potpunosti zavisi od krupnog inostranog kapitala. To ne znači
prestanak međusobne borbe između i samih kompradora. Njihov kompradorski položaj ne
negira njihovu buržoarsku suštinu, a sa njom ne negira ni borbu za nova tržišta i uticaj. Zato
dominacija imperijalizma ne može da trajno i fundamentalno riješi nacionalno pitanje, jer
njegova “oslobodilačka” uloga nije da rješava nacionalno pitanje, već da ga podređuje
sopstvenim interesima i po potrebi produbljuje.
Pitanje jezika, religije, interpretacije nacionalne istorije, nametanje kulturnog hegemonizma i
tihe asimilacije radi stvaranja jedinstvenog etničkog prostora, i dalje su pitanja od
„fundamentalne važnosti“ za kompradorsku buržoaziju u pozadini obračuna između ruskog i
tzv. zapadnog imperijalizma na ovim prostorima. Sva ova pitanja su ujedno i koordinisana i
produbljivana od strane imperijalista u zavisnosti od njihovog globalnog odnosa snaga. Ta
skrivena ili otvorena politika imperijalsita najizraženije manifestuje po pitanju funkcionisanja
jedinstvene BiH, medjunacionalnih i religijskih odnosa u Crnoj Gori, odnosima Kosova i
Srbije, položaja Makedonije, pitanja autonomije regija i drugog.
Iz iznesene materijalne baze, iz ideološke forme sadašnjeg nacionalizma i iz istorijske
prakse, Partija rada smatra da u neposrednoj budućnosti na prostoru bivše Jugoslavije
primarna kontradikcija neće biti međunacionalna, već na liniji međuimperijalističkog sukoba
i nametanje novih formi fašističke ideologije, a sekundarna – na liniji borbe između radničke
klase i nacionalne buržoazije unutar samih republika.
Uništenje dva glavna uporišta kapitalizma – multinacionalnog kapitala i domaće buržoazije
predstavljaju nužni uslov za finalizaciju nacionalnog pitanja.
Odsecanjem Balkana od lanca monopola multinacionalnog kapitala likvidira se i glavni
oslonac domaće buržoazije koja bez njih ne može da postoji kao nezavistan akter u klasnoj
areni.
Primeri istorijske prakse baš na Balkanu potvrđuju da savezništvo klasnog i
nacionalnooslobodilačkog imaju kapacitet da slome fašizam, nacionalističku buržoaziju i sve
druge neprijatelje radničke klase.
IV
Padanjem i same nacionalne buržoazije na kompradorski položaj, obelježen i njihovom
međusobnom konkurencijom kao i ponovo narastajućim radništvom pod impulsom prodora
multinacionalnog kapitala, sama forma nacionalizma se takođe izmijenila prema novim
okolnostima. Stoga i ona sama reflektuje poziciju buržoazije na međunarodnom i
unutarklasnom položaju.
Već smo naveli da prema multinacionalnom kapitalu nacionalna buržoazija zauzima
kompradorski položaj. Shodno tome i svojevrsna forma “kolaboracionog nacionalizma” je
glavni ideološki pravac, pravdajući taj kolonijalni položaj kao egzistencijalno pitanje za
nacionalni opstanak – što u slučaju buržoazije i jeste tačno. Bez inostranih kredita, sirovina,
čak i radne snage ona ne bi mogla da funkcioniše i opstaje na vlasti.
Sa druge strane se neguje i “stari nacionalizam” da bi se pod zaštitom imperijalista i u
novim istorijskim uslovima, mogli ostvariti lokalimperijalistički ciljevi i megalomanski
nacionalistički planovi. U tu svrhu se agresivni istorijski revizionizam koristi kao ideološko
oružje u cilju diskreditovanja revolucionarnog pokreta i nacionalne samobitnosti drugih
naroda, oslanjanjem na osnove četničkog, ustaškog i drugih kolaboracionističkih pokreta.
Za Partiju rada je posebno bitno i postojanje formi izraženih u vidu socijal-šovinizma.
Izvrtanjem istorijske istine, lišavanjem narodnooslobodilačke borbe svoje revolucionarne
suštine, partizanski i radnički pokret koristi se kao oružje u ideološkom napadu na nacionalnu
samobitnost u cilju produbljivanja kolonijalne zavisnosti i služenju samim režimima ili
imperijalističkim savezima. Stoga se antifašistička borba predstavlja kao poduhvat jednog
naroda kao deo „istorijske nacionalne borbe“ a sa druge starne borba za liberalne vrijednosti
građanske države. Na bazi tih argumenata, kompradorske buržoazije cepaju radničku klasu i
mobilišu je u ime „odbrane otadžbine“, a to jest u ime odbrane multinacionalnog kapitala na
Balkanu i svrstavaju se uz jedan ili drugi imperijalistički tabor.
Stav Partije rada jeste da ove forme, odnosno ideoloških pravca predstavljaju deo jednog te
istog imperijalističkog sistema i reflektuju današnje stanje balkanskih nacija u tom sistemu.
Ideološka borba protiv ovih pravaca na bazi proleterskog internacionalizma dužnost je
komunista. Nacionalizam, šovinizam i fašizam predstavljaju ideološka oružja imperijalističke
buržoazije koja na Balkanu ne sme sebi dozvoliti ponovno formiranje revolucionarnog
pokreta.
Stav Partije rada je da istovremeno i revolucionarni pokret danas u svijetu izlazi iz idejne
konfuzije i strateške defanzive i da se počinje ocrtavati nova revolucionarna linija. Potrebe za
novim formama ideološke interpretacije kako nacionalnog tako i revolucionarnog potrvrđuju
da se i na Balkanu ujedno počinje javljati i nova svijest koja izvire iz same radničke klase, a
koja je uslovljena njenim novim pregrupisavanjem. Ta svijest ne može biti ništa drugo do
internacionalna-revolucionarna svijest u formiranju. Ona već prepoznaje u imperijalistima
svoje egzistencijalne neprijatelje, njihove ratove kao pljačkaške, a nacionalističko-mafijaške
vlasti kao njihove lakeje. Takođe, postepeno ona sve evidentnije odbacuje i nacionalističku
svijest, prepoznavajući je prije svega kao instrument za opstanak na vlasti . Ovi procesi se ne
mogu zaustaviti, niti kontrolisati i oni su rezultat političkog sazrevanja proleterijata na
Balkanu.
V
Partija rada sintetiše svoje stavove po nacionalnom pitanju:
1) Istorijski proces formiranja nacionalnih država je završen. Današnje nacionalne
buržoazije svoj koren nalaze u partijskim birokratijama bivše Jugolsavije.
2) Nacionalna buržoazija posjeduje ograničenu moć i suverenost usled svoje
kompradorske pozicije u sistemu imperijalizma. Politički, ekonomski i vojno
nacionalna buržoazija je u potpunosti zavisna od imperijalizma i multinacionalnog
kapitala.
3) Nacionalizam je bio i ostao ideologija i sredstvo nacionalne buržoazije. U trenutnom
sistemu njegova uloga služi i očuvanju imperijalističkog sistema na Balkanu u epohi
krize kapitalizma i rata.
4) Nacionalno pitanje je nemoguće rešiti bez uzimanja u obzir međuimperijalisitčkog
rata, temeljne krize kapitalističkog sistema i sveobuhvatnog uticaja tih procesa na
Balkan.
5) Antiimperijalistička borba stoga mora za cilj imati fundamentalnu promenu
društvenog sistema na Balkanu, bez kojeg ni nacionalno ni klasno pitanje ne mogu
biti riješeni.Pregrupisavanje klasnih snaga ponovo ističe proleterijat kao klasnu snagu
sposobnu da reši nacionalno pitanje zajedno sa klasnim. Na svakom nivou ta borba
mora biti bazirana na internacionalizmu i suprotstavljena nacionalizmu kao psu
čuvaru interesa vladajuće klase.
6) Nacionalnooslobodilačka, klasna i antiimperijalistička borba balkanskih naroda će
biti uspješna ako poprimi i oblik svojevrsne kulturne revolucije u borbi protiv još
uvek prisutne nacionalističke svijesti, patrijarhalne svesti, religiozne zaostalosti,
neoliberalnog fašizma, primitivizma i etičkog sunovrata. Osnov i ujedno proizvod te
borbe mora biti baziran na ideji o novom, samosvjesnom i oslobođenom čovjeku.
7) Balkanska revolucija i narodnooslobodilački pokreti se ne sprovode izolovano i u
mnogome će zavisiti i od globalne i pobjedonosne borbe internacionalnog
proleterijata i pokreta za nacionalno oslobođenje.
Jedino Revolucijom!
Balkanskim pokretom otpora!
Smrt imperijalizmu i nacionalizmu!
