Druga Jugoslavija se raspala u procesu koji je trajao nekoliko decenija. Koreni tog procesa leže u napuštanju osnovnih principa socijalističke revolucije od strane monopola vlasti jedne partije (Savez Komunista Jugoslavije) i uvedenog aspolutizma J.B.Tita. Vlast koju je uspostavila Komunistčka Partija Jugoslavije nakon Drugog svetskog rata joj je dala mogućnost stvaranja temelja socijalističkog društva – nacionalizacija, određeni stepen kolektivizacije i industrijalizacija. Međutim ovaj proces je prekinut i započeo je obrnut proces – postepeni razvoj kapitalizma na stvorenim temeljima socijalističkog društva…
Titov režim je 1948. godine došao u sukob sa komunističkim partijama okupljenih u Internacionalni biro komunističkih partija (IB), tzv. sukob TitoStaljin, što je prouzrokovalo da Komunistička Partija Jugoslavije krene putem revizionizma osnovnih postavki marksističkolenjinističke teorije. Taj revizionizam se može posmatrati na teorijskom, političkom i ekonomskom planu.
Posle obračuna Tita unutar same partije sa marksistimalenjinistima (skoro 50% članova partije je iskljuceno iz partije, dok je nekoliko desetina hiljada članova partije proslo kroz zatvore i koncentracione logore), prešlo se na teorijsku reviziju osnovnih postavki marskističkolenjinističke teorije, pod izgovorom da se želi razviti marksizam sa ljudskim likom. Prvi akt u tome je bio raspuštanje partije kao avangarde proletarijata i njeno pretvaranje u široki savez. Komunistička Partija Jugoslavije je od boljševičkog tipa partije pretvorena u široki savez, dok je u suštini vladala uska klika u okruženju J.B.Tita. Savez Komunista Jugoslavije je pred kraj Druge Jugoslavije narastao na 2,2 miliona članova (10% stanovništva). Partija je bila bez jasne idejne pozicije, sa potpunim teorijskim voluntarizmom, lutanjima i naglim zaokretima, a u osnovi na pozicijama sitnoburžoaskog nacionalizma i malograđanskog idealizma.
Ova organizacija se pretvarala u šaroliki sitem ispraznih floskula i prokalamcija u koje je malo ko verovao. U praksi je članstvo u partiji bilo samo sredstvo za dobijanje posla, odnosno za napredovanje na hijerahijskoj lestvici vlasti. Partija je sprovodila snažnu propagandu opštejugoslovenskog nacionalizma (jugoslovenstvo) kao zamena proleterskom internacionalizmu.
Takva partija je bila pogodno tlo da se u njoj počnu razvijati i ostali vidovi nacionalizama (po federalnim republikama) koji su imali tendenciju stalnog jačanja sa rastom opšte krize u društvu i sa jačanjem sukoba u samoj partiji. Na kraju su se tzv. komunisti pretvorili u obične nacionaliste, šoviniste, a neki su pali na pozicije otvorenog fašizma. Partija se uoči izbijanja sukoba ne teritoriji Jugoslavije raspala, i što je samo ubrzalo izbijanje rata na njenoj teritoriji.
Politički sukob TitoStaljin je smestio Jugoslaviju izvan tabora ostalih socijalističkih zemalja, što je bila dobra prilika zapadnim imperijalistima da iskoriste ovo renegatstvo jugoslovenske partije u njihovim sukobom sa socijalističkim zemljama i SSSRom.
Na političkom planu Jugoslavija je, privodno zauzimajući neutralnu poziiju, stala na stranu zapadnog imperijalizma. Ušla je čak tajno u južno krilo NATOa (Jugoslavija, Grčka i Turska). Istovremeno je svojom ulogom u Pokretu nesvrstanih objektivno tupila oštricu borbe naroda sveta protiv imperijalizma.
Sukob Tito-Staljin je obilato poslužio zapadnim imperijalistima pa su krenuli da pomažu Jugoslaviju u svakom pogledu: finansijski, vojno i politički. Po svaku cenu se od Jugoslavije želelo napraviti izlog prema ostalim socijalističkim zemljama i tako pokazati prednosti jugoslovenskog socijalizma. Pomoć od zapadnog imperijalizma je bila ogromna. Deo te pomoći vladajuća klika je iskoristila da održi razvoj zemlje i za podizanje standarda stanovništva snadbevajući ga robom široke potrošnje. To je učvršćivalo poziciju samog režima.
Na ekonosmkom planu Jugoslavija je postepeno prešla na tržišnu privredu i otvorila vrata kapitalizmu.
Uvođenjem radničkog samoupravljanja, želelo se napaviti paravan ka birokratizovanom socijalizmu u zemljama tzv. realnog socijalizma.
Ekonomski sistem, takozvano radničko samoupravljanje, uvedeno od strane Titove klike, je državni kapitalizam svoje vrste. To nije državni kapitalizam pod uslovima diktature proletarijata, nego državni kapitalizam pod uslovima diktature birokratskokompradorske buržoazije u koju se, kroz delovanje Titove klike, izrodila diktatura proletarijata. Sredstva za proizvodnju pod sistemom radničkog samoupravljanja ne pripadaju jednom ili većem broju kapitalista, nego su u stvarnosti vlasništvo jedne birokratskokompradorske buržoazije Jugoslavije novog tipa, koju čine visoki partijski funkcioneri i direktori.
U preduzećima pod tzv. radničkim samoupravljanjem odnos izmedju direktora i radnika je, u stvarnosti, odnos izmedju poslodavca i nameštenika, tj. izmedju eksploatatora i eksploatisanog.
Prema tome, kako stvari stoje, direktori imaju pravo da odrede plan proizvodnje i pravac razvoja preduzeća, da raspolažu sredstvima za proizvodnju, da odlučuju o raspodeli dobiti preduzeća, zapošljenju ili otpuštanju radnika i da preglasaju zaključke radničkih saveta.
Budući da direktori fabrika raspolažu sredstvima za proizvodnju i podelom prihoda preduzeća, njima je moguće, uz pomoć različitih povlastica, da za sebe otimaju plodove rada radnih ljudi. U nekim preduzećima udeo dobiti koji je podeljen na direktore i više službenike bio je četrdeset puta veći od dela koji je pripadao radnicima.
Direktorima preduzeća su date dodatne povlastice, koji im omogućavaju da dolaze do velikih primanja. Podmićivanja, pronevere i krađe su još veći izvor prihoda za direktore.
Sistem novog vida eksploatacije masa ima pre svega za cilj da se podmire ogromni troškovi klike na vlasti, za dodatno jačanje aparata za ugnjetavanje naroda i za plaćanje danka imperijalistima vraćanjem kredita i plaćanjem kamata.
Istovremeno tokom celog ovog perioda u Jugoslaviji dolazi do sve većeg raslojavanja stanovništva i razbijanja radništva kao jedinstvene društvene klase. Zatvaranjem preduzeća ostaju mnogi radnici bez posla, dok broj nezaposlenih ima tendenciju stalnog rasta i mnogi radnici su primorani da svake godine odlaze u inostranstvo u potrazi za poslom.
Sve ove činjenice pokazuju da se u jugoslovenskim preduzećima pod tzv. radničkim samoupravljanjem formirala nova manjinska društvena grupa, koja prisvaja plodove rada većine. Ta grupa je važan deo novoformirane birokratskokompradorske buržoazije Jugoslavije.
Treba istaći da proces stvaranja kompradorske buržoazije je postepen i da Titova klika u stvaranju novih klasnih odnosa morala i da sačuva neke osnove socijalističkog društva. Sredstva dobijena od zapadnih imperijalista nisu utrošena za potrebe samo ove klase već su data i za opšte potrebe – školstvo je formalno bilo besplatno kao i zdravstvo. To su tekovine koje, u odnosu na period posle raspada Jugoslavije i uslovima restauriranog divljeg kapitalizma, široke mase u zemljama bivše Jugoslavije i te kako priželjkuju.
Restauracija kapitalizma u Jugoslaviji je za revolucionarni pokret i u savremenim uslovima primer iz koga se može stalno učiti. Zato su neke postavke date od strane drugova iz Kine u brošuri “Da li je Jugoslavija socijalistička zemlja” objavljene 1963. godine u Pekingu i danas dragocene za revolucionarni pokret: „Kada radnička klasa preuzme vlast, tada klasna borba između buržoazije i proletarijata ide dalje, kao i borba za konačnu pobedu između socijalističkog i kapitalističkog puta, a opasnost restauracije kapitalizma je jednako prisutna. Jugoslavija je tipičan primer restauracije kapitalizma.”
- Partija radničke klase može da potpadne pod kontrolu radničke aristokratije, da se izrodi u građansku partiju i postane pomoćnik imperijalizma, ne samo pre preuzimanja vlasti; ona može, takođe, i nakon preuzimanja vlasti biti ovladana novim građanskim elementima, degenerirati ka građanskoj partiji i postati sluga imperijalizma. Savez komunista Jugoslavije je uzorak takvog izrođavanja.
- Restauracija kapitalizma u socijalističkoj državi neće biti uvek uvedena putem kontrarevolucionarnog državnog udara ili imperijalističkom invazijom, nego može biti takođe uvedena kroz izrođavanje rukovodstva te države. Tvrđavu je najlakše osvojiti iznutra. Jugoslavija nam za to pruža tipičan primer.
- Revizionizam je proizvod imperijalističke politike. Stari revizionizam je bio proizvod imperijalističke politike koja se sastojala u kupovini radničke aristokratije i njenom negovanju. Na isti način je nastao i moderni revizionizam. Imperijalizam je samo proširio okvir njegove delatnosti u tom smislu da ne odustaje ni od kakvih troškova, kupujući sebi rukovodeću grupu jedne socijalističke države, kako bi svoju željenu politiku tzv. ”mirne evolucije” sproveli u delo.
Potrebne su bile samo povoljne istorijske okolnosti da taj «jugoslovenski revizionizam» dođe u fazu kada više niko nije bio zainteresovan za održanje Jugoslavije, a što su nacionalisti u partijskim rukovodstvima koristili za izradu projekata u skladu sa svojim uskim interesima. Normalno, ni ulogu imperijalista u tome procesu ne treba zanemariti, mada njihova uloga nije bila odlučujuća u početnoj fazi raspada Jugoslavije. Analiza sadašnje uloge imperijalista ima većiznačaj za sagledavanje korena borbe balkanskih naroda za slobodu od savremenog imperijalističkog ropstva.